|
| |
O PATRONIE
KRÓL STANISŁAW LESZCZYŃSKI - WIZJONER NARODOWEJ EUROPY
Stanisław Leszczyński
"Ten przykład będzie lekcją dla przyszłych królów Francji,
żeby dla własnej chwały dbali o pomyślność swoich poddanych, nie lękali się
zmiennych kolei losu (...) byli niezłomni w utrzymywaniu praworządności,
wymierzaniu prawa, bardziej roztropni w nagradzaniu cnoty, jeszcze roztropniejsi
w karaniu za zbrodnie, obojętni na pochlebstwa, nieugięci wobec pokus, żeby
popierali rozwój sztuk, sprzyjali rozwojowi handlu, zapewniali skarbcowi źródła
obfitości, którą przekażą z kolei swojemu ludowi" -
słowa Stanisława Leszczyńskiego wypowiedziane w nawiązaniu do zawarcia przez króla
Francji Ludwika XV pokoju w Akwizgranie 11 października 1748 r. - "Afirmacja
pokoju powszechnego".
O
PRAWDZIE.
P
rawda jest szacownym
przymiotem, który powinien być zasadą postępowania rządu i każdego w
szczególności człowieka. Każdy czuje wewnętrznie do niej przywiązanie; które
zbyt się często wprawdzie osłabia, lecz nigdy wygasnąć nie zdoła. Powinna być
ona pieczęcią cechującą wszystkie nasze działania; bez niej wszelkie mowy i
czyny nie miałyby ani wartości ani zalety.
Czyliż obłuda i kłamstwo były kiedy cenione?
Nie trzeba się dziwić, że zawsze w nas istnieje żywa żądza
poznania prawdy; lecz najbardziej nadzwyczajnym się wydaje, że przy tej żądzy
poznania i zręczności, z jaką umiemy odkryć ją w tych, którzy ją ukrywają, żeby
nas oszukać, wzięliśmy sobie za igraszkę, nawet za zasługę i powinność ukrywać
ją przed własnymi oczyma. Cóż przeto spodziewamy się zyskać? Zwykle tylko wstyd
i hańba są tego skutkiem. Jeżeli np. tchórz zechce się wsławić orężem, pierwsza
potyczka odkryje, czym jest w istocie. Cóżby stąd wynikło, gdyby człowiek
zamiast postępowania według zasad prawdziwych i niezmiennych, które utrzymują
spokojność i porządek między ludźmi. używał wykrętów i skrytości? O to
publiczność pozna jego fałszywą politykę, utraci zaufanie a z niem i sławę
wielkiego człowieka, którą zyskać pragnął. Cóżby myślano o urzędniku, który nie
mając zawsze przed oczyma prawdy, jako prawidła swoich wyroków, decydował o
losie ludów według swego uprzedzenia lub interesu ! Jakby nareszcie uważano
kupca, który by oszukiwał w interesach handlowych? Straciłby cały swój kredyt i
ten obrzydły sposób, który go miał wzbogacić, stałby się przyczyną jego upadku.
Z tego wszystkiego ten
czynię wniosek, że fałsz i kłamstwo, jedyna ucieczka dusz podłych i nikczemnych,
prędzej czy później przyniosą więcej szkody niż pożytku i że na koniec każdy
człowiek, który sam siebie szanuje, powinien także szanować prawdę i stale sobie
za przewodniczkę ją obrać.
O SPRAWIEDLIWOŚCI ALBO O
PRAWACH CYWILNYCH I MORALNYCH
I
stnieją w świecie dwa
gatunki praw równie niezbędnych: prawa cywilne i prawa moralne. Źródłem tych
pierwszych jest mądrość i wola panującego; źródłem drugich są uczucia mędrców
wszystkich wieków i czasów. Pierwsze potępiają występki, drugie zalecają same
tylko cnoty. Prawa cywilne, wsparte całą powagą praw moralnych surowe na
przestępców wymierzają kary. Prawa zaś moralne same przez się ani karzą ani
nagradzają: całą ich nagrodę stanowi zaszczyt z ich zachowania pochodzący: całą
ich karą jest hańba, żeśmy je zaniedbali. Pierwsze spisane są w księgach
prawodawczych, można ich przeto nie znać; lecz prawa moralne we wszystkich
sercach są wyryte i pod żadnym pozorem z pod nich wyłamywać się nie można;
pierwsze lubo powinny być zawsze zgodne z rozumem, mogą być niekiedy
niezrozumiałe dla tych, dla których są przepisane; drugie zaś są stosowne dla
każdego charakteru, wieku i stanu, równie dla małych jak i dla wielkich; każdy
powinien je wypełniać od czasu, jak został człowiekiem; a nawet nie może się ten
nazwać istotnie człowiekiem, kto im nie chce ulegać. Tak jedne jak drugie
przykładają się do dobra społeczności, lecz pewniej i powszechniej dokazują tego
prawa moralne, gdyż wpływ ich rozciąga się na wszystkie czynności człowieka tak
dalece, że urządzają nawet poruszenia duszy naszej.
Cycero uznawał
powszechną sprawiedliwość, sprawiedliwość narodów była według niego słabym jej
tylko odbiciem; uważał ją za źródło praw ludy obowiązujących i zapewne gdyby
panowała na ziemi, sama już byłaby dostateczną do rządzenia nami. Gdyby ta
sprawiedliwość przewodniczyła naszym naradom, czyliżby ich rezultat nie był
zawsze skuteczniejszym? Gdybyśmy na jej tylko rozkaz walczyli, nie
byliżbyśmy pewniejsi zwycięstwa? W jakim stanie byłby skarb narodu, gdyby nim
według prawych zasad zawiadywano? Gdyby ta powszechna sprawiedliwość
urządzała wszystkie nasze czynności, czyliż byśmy potrzebowali naówczas nadzoru?
Jest ona węzłem jednoczącym poddanych z ojczyzną, jest ona tą duszą, która wlewa
w nich uczucia patriotyzmu i czyni ich niezwyciężonymi wszędzie, gdzie tylko
idzie o obronę ojczyzny. Ona hamuje ambicję, niszczy zazdrość i odstręcza ludzi
od podłego ubiegania się o łaskę wyższych, ona wstrzymuje lub miarkuje wszystkie
namiętności; zgoła jest ona najmocniejszą podporą tronu i najpewniejszym
zakładem pomyślności państwa.
Oprócz tej pierwotnej
sprawiedliwości, której zaród istnieje w duszy każdego, są jeszcze, jakośmy
mówili, prawa utworzone na tych zasadach, a do których powinniśmy stosować
wszystkie nasze uczucia. Jest to jakoby nowa sprawiedliwość, mniejszy wprawdzie
zakres mająca, ale też za to, obiecując nagrody i grożąc karami, pewniej nas
może nakłonić do wypełnienia tego wszystkiego, co pierwsza nakazuje. Cóż
przymusiło do użycia tak smutnego i sromotnego środka? Jakoby sam wzgląd na
szczęście wypływający z jej wypełnienia lub przynajmniej chęć uniknięcia
zgryzot, dręczących serca występnych, nie powinny dla nas być dostateczną do
cnót pobudką.
Stanisław Leszczyński Rex
|
NASZE
KSIĄŻKI
Inspirujemy
